Lombardia – najbardziej uprzemysłowiony region Włoch
Patrząc na Włochy z perspektywy ekonomicznej widzimy jedną z największych gospodarek europejskich. Jej twardy, inżynieryjny kręgosłup znajduje się na północy, w Lombardii. To właśnie tu, w jednym z najbardziej uprzemysłowionych obszarów Włoch oraz w ogóle Europy, od XIX wieku dojrzewały firmy, które stworzyły włoski model przemysłu: oparty na prywatnej inicjatywie, elastycznych strukturach i rzadko spotykanym połączeniu estetyki z techniką.
Włosi bywają swobodni w interpretacji ustaleń handlowych i nie zawsze traktują kontrakt jako zbiór twardych reguł. Ale jednocześnie są konsekwentni w tym, co naprawdę ich definiuje: wytwarzaniu. Dla polskich firm to ciekawy kontrast – negocjacje potrafią być płynne, ale gdy w grę wchodzi produkcja, Lombardia działa jak dobrze naoliwiony układ mechaniczny.
Lombardia w liczbach, ale inaczej: struktury, które trzymają Włochy w ruchu
To czwarty co do wielkości region Włoch, lecz jego znaczenie gospodarcze jest nieproporcjonalnie większe. Lombardia generuje ok. 20% włoskiego PKB, a jej infrastruktura – cztery lotniska, gęsta sieć autostrad i prawie dwa tysiące kilometrów linii kolejowych – nie jest tylko transportową wygodą. To fundament działania tysięcy firm, od odlewni stali w głębi regionu, poprzez firmy rodzinne równomiernie rozmieszczone na całym terenie Lombardii, aż po laboratoria farmaceutyczne w Mediolanie i okolicach.
Lombardia ma silną gospodarkę usługową, ale siłą napędową jest przemysł, który w tym regionie nie jest „jedną z branż”. Jest ekosystemem. W przeciwieństwie do wielu regionów europejskich, rozwój nie wynikał tu z zamówień państwowych. Powstawał oddolnie – dzięki setkom małych przedsiębiorców, którzy pod koniec XVIII i w XIX wieku budowali manufaktury i linie produkcyjne często dosłownie nad rzekami. Taką lokalizację wymuszało ogromne zapotrzebowanie na wodę, co jednak wiąże się z mocnym zanieczyszczeniem lombardzkich rzek i jezior.
Trzeba jednak dodać, że ta katastrofa hydrologiczna (mocno zanieczyszczonych jest około 60% zasobów wodnych Lombardii) nie jest wyłączną winą przemysłu metalurgicznego. We włoskich rzekach i jeziorach można znaleźć niemal wszystko, od pestycydów i antybiotyków, po kremy słoneczne, mikroplastik oraz wiele, wiele innych związków chemicznych wykorzystywanych w życiu codziennym. Nic dziwnego, że w dużych miastach podejmuje się coraz więcej działań na rzecz świadomego korzystania z zasobów wodnych, czego przykładem są lokalne inicjatywy w Mediolanie promujące picie wody z kranu.
To właśnie ta sieciowa struktura firm – od gigantów po wyspecjalizowane warsztaty – sprawia, że Lombardia jest dla polskich przedsiębiorstw najważniejszym włoskim partnerem gospodarczym.
Lombardia jest jednym z największych regionów Włoch. Jest czwartym pod względem wielkości regionem tego państwa. (Największa jest Sycylia.) Powierzchnia Lombardii wynosi 23 844 m², co plasuje ją między województwami warmińsko-mazurskim, a zachodniopomorskim. Dochód na jednego mieszkańca przekracza średnią europejską o 35%.
To tutaj swoją siedzibę mają największe włoskie firmy produkcyjne.
Metalurgia: lombardzki „rdzeń żelazny”, starszy niż jedwab z Como
Choć Lombardia kojarzy się z modą i designem, jej najstarszym przemysłem jest metalurgia. Historia wytopu stali w tym regionie sięga XV wieku, kiedy w alpejskich dolinach powstawały pierwsze piece hutnicze. Dziś region nadal jest kluczowym centrum włoskiej branży stalowej – od ciężkich hut z przełomu XIX i XX wieku po zaawansowane technologicznie odlewnie precyzyjne.
W okolicach Lecco funkcjonuje jeden z najbardziej wyspecjalizowanych klastrów nożowniczych na świecie. Miejscowe przedsiębiorstwa produkują miliony sztuk nożyczek i noży, eksportowanych do ponad 40 krajów. To klasyczny lombardzki model: mała firma, wysoki poziom specjalizacji i globalny zasięg.
Sercem branży są również organizacje takie jak:
- Amafond (Associazione Italiana Fornitori Fonderie) z siedzibą w Mediolanie. Jest to włoskie stowarzyszenie producentów maszyn, urządzeń, pieców i produktów dla odlewni
- Assofond ((Associazione Italiana Fonderie), czyli włoskie stowarzyszenie odlewni. Siedziba Assofond znajduje się w Trezzano sul Naviglio, zaledwie pół godziny od Mediolanu
Te instytucje nieustannie działają na rzecz tworzenia gęstej sieci wsparcia. To typowe dla Lombardii, gdzie przemysł nie działa w izolacji, lecz jako system naczyń połączonych. W ogóle Włosi dbają o swoje interesy jak mało kto. Nie tylko w Lombardii, ale w całych Włoszech pełno jest przeróżnych stowarzyszeń, związków i konsorcjów, których celem jest promowanie danego rodzaju produktu oraz wspieranie przedsiębiorców.
Konkurs na najlepszy odlew ciśnieniowy
W 2022 r. włoskie odlewnie aluminium weszły na wyższy poziom. Ogłoszono wtedy bowiem pierwszą nagrodę dla najlepszego włoskiego odlewu ciśnieniowego. To symboliczne docenienie branży, która przez dekady pozostawała „cichym fundamentem” włoskiej gospodarki.
W regionie powstają również inne projekty skupiające lokalne firmy wokół przemysłu 4.0, takie jak inicjatywy rozwijające druk 3D z metalu i kompletne łańcuchy produkcyjne, od proszków metalicznych po logistykę.
Farmaceutyka: sektor, który skolonizował prowincję Mediolanu
Lombardia to największe centrum farmaceutyczne Włoch, skupiające prawie 36% przedsiębiorstw branży. Co istotne: ponad 70% z nich powstało jeszcze przed tzw. włoskim boomem gospodarczym lat 50. i 60. XX wieku. Oznacza to, że innowacyjność regionu ma głębokie korzenie, a nie jest efektem współczesnych programów dotacyjnych.
To tu działają firmy takie jak czy Dompé czy Angelini – producent kultowego we Włoszech żelu do dezynfekcji rąk – a także dziesiątki mniejszych laboratoriów odpowiadających za produkcję witamin, antybiotyków, surowic, suplementów i preparatów specjalistycznych. Pandemiczny sukces żelu Amuchina był tylko widocznym dla wszystkich przypomnieniem, jak ważny dla Włoch jest ten sektor.
Włókiennictwo: przemysł, który zaczyna się od… dekretu księcia
W Lombardii wciąż widać ślady decyzji sprzed pięciuset lat. Gian Galeazzo Maria Sforza, książę Mediolanu, nakazał sadzenie jaśminu (podstawy wyżywienia jedwabników) co uruchomiło rozwój lokalnego przemysłu jedwabniczego.
Dziś Como pozostaje jednym z najważniejszych europejskich centrów produkcji jedwabiu (jedwabna apaszka z Como to klasyk wśród pamiątek z podróży) a lombardzkie tkaniny bawełniane i wełniane trafiają do pracowni krawieckich na całym świecie. Rozwinięto tu również przemysł farbiarski i produkcję maszyn włókienniczych, czyli branże rzadziej widoczne dla przeciętnego odbiorcy, ale kluczowe dla całego łańcucha dostaw mody made in Italy.
Targi: potężna siła napędowa włoskiego eksportu
Lombardia dominuje w jednym z najważniejszych obszarów gospodarczych, o których rzadko się pisze: systemie targów branżowych.
To tutaj znajduje się Fiera Milano – trzecie co do wielkości centrum targowe w Europie. 80 wydarzeń rocznie i 160 kongresów to gigantyczna platforma handlowa, bez której proces umiędzynarodowienia włoskiego przemysłu wyglądałby zupełnie inaczej.
Dla branż technicznych kluczowe są m.in.:
- IPACK-IMA technologie pakowania i przetwórstwa,
- SIMEI maszyny dla przemysłu winiarskiego,
- LAMIERA technologie obróbki metalu,
- MILANO UNICA targi tkanin,
- MICAM obuwie i akcesoria,
- HOMI wyposażenie wnętrz.
Dla tłumaczy technicznych to często najintensywniejsze okresy pracy, a dla przedsiębiorców – jeden z lepszych sposobów na wejście na rynki europejskie.
Z mojego podwórka: Lombardia na linii tłumacz–przemysł
Paradoksalnie, branża tłumaczeniowa w Mediolanie bywa jednym z najmniej przyjaznych środowisk w regionie – wiele biur tłumaczeń traktuje tłumaczy jak koszt, a nie współpracowników. Zupełnie inaczej wygląda współpraca bezpośrednio z lombardzkimi firmami produkcyjnymi: konkretne komunikaty, sprawne płatności i otwartość na wyjaśnianie technologicznych szczegółów.
To wyjątkowo cenne połączenie – ogromny wolumen dokumentacji technicznej i jednocześnie kultura pracy oparta na praktycznym zrozumieniu procesów.
Ciekawostki administracyjno-kulturowe, które mówią więcej o regionie niż przewodniki
Pirellone – gdy przemysł zamienia się w politykę
Siedzibą władz regionu jest słynny wieżowiec Pirelli, zaprojektowany przez Giò Pontiego. Budynek powstał jako biurowiec firmy Pirelli, ale jego utrzymanie okazało się zbyt kosztowne nawet dla giganta oponiarskiego. Przejęcie budynku przez władze regionu to jeden z przykładów, jak przemysł i administracja splatają się w Lombardii w jeden organizm.
Smok, cesarz i opowieść z głębi bagien: najmniej oficjalny fragment historii regionu
Lombardia ma nie tylko przemysłowe korzenie, lecz także własnego smoka i bogaty folklor, od miejskich legend po średniowieczne epizody z udziałem niemieckiego cesarza Fryderyka I Barbarossy i pewnego wyjątkowo kłopotliwego smoka. W czasach, gdy na drogach można było spotkać jedynie procesje i handlarzy, smok psuł vibe i siał spustoszenie wśród lombardzkiej ludności.
Róża kamuńska – symbol starszy niż samo państwo włoskie
Róża kamuńska, obecna na fladze i herbie Lombardii, pochodzi z petroglifów doliny Val Camonica. To jeden z najstarszych symboli regionalnych w Europie, a jego współczesną formę stworzyli mistrzowie włoskiego designu: Noorda, Tovaglia, Munari i Sambonet.
Logo zdobyło w 1979 r. prestiżową nagrodę Compasso d’Oro i trafiło w 2021 r. do stałej ekspozycji Muzeum Designu ADI. To jeden z niewielu przykładów na świecie, gdzie symbol regionu ma status ikony designu.
Nie tylko Lombardia? Tak, ale żaden inny region nie dorównuje jej skali
Choć włoski przemysł to nie tylko Lombardia, region ten zdecydowanie wyróżnia się na tle innych obszarów kraju. Na północy funkcjonują także inne, imponujące klastry technologiczne, takie jak słynna Packaging Valley w Emilia-Romagna, które wnoszą ogromny wkład w rozwój włoskiej produkcji. Jednak mimo tej różnorodności to właśnie Lombardia pozostaje liderem. Największym, najbardziej zróżnicowanym i nadal pierwszoplanowym centrum przemysłowym całych Włoch.
