OCCHIO PARIETALE
In alcuni sauri, in particolare l’iguana verde (Iguana iguana) sulla sommità del cranio è presente una struttura detta occhio parietale, che si presenta come una piccola placca trasparente in posizione centrale. Al di sotto di questa è presente un occhio rudimentale connesso con il cervello. Rappresenta un recettore per la luce e ha probabilmente un ruolo nella rilevazione del fotoperiodo e nella termoregolazione; la funzionalità dell’occhio parietale in molte specie è inoltre connessa per via neuroendocrina con la tiroide. Ciò è particolarmente importante poiché ustioni od altre lesioni che, in fase di crescita coinvolgano l’occhio parietale, possono interferire con la funzionalità della tiroide stessa (causando disturbi della muta, alterazioni dell’accrescimento, ipotiroidismo, disturbi riproduttivi, ecc.).
OCCHI
Le orbite sono grandi; l’occhio è circondato da un anello di ossicini, detti sclerali, su cui si inseriscono i muscoli ciliari, responsabili della capacità di mettere a fuoco gli oggetti. La pupilla è rotonda nelle specie diurne e a forma di fessura in quelle notturne. E’ presente il sistema naso-lacrimale. Nei sauri è presente anche la terza palpebra. Le palpebre sono ben sviluppate nella maggior parte dei sauri e quella inferiore è più sviluppata e mobile di quella superiore. Nei camaleonti sono molto modificate, fuse a forma di cono, con una stretta apertura ad anello intorno alla cornea.
In alcuni sauri le palpebre sono fuse sopra la cornea a formare un occhiale trasparente. L’occhiale, al contrario della cornea, è irrorato da numerosi piccoli vasi.
In molte specie di gechi è presente l’occhiale, come nei serpenti, formato dalla fusione delle palpebre, che sono diventate trasparenti.
I rettili sono in grado di vedere nello spettro UVA (320-400 nm); la presenza di una luce UVA in cattività (oltre a quella UVB) è importante per il benessere dei rettili diurni soprattutto per stimolare l’alimentazione e la riproduzione.
CAVITÀ ORALE
Subito dietro la lingua si trova la glottide (l’ingresso delle vie aeree), in posizione relativamente anteriore. La glottide resta normalmente chiusa e si apre al passaggio dell’aria, durante i movimenti respiratori.
I sauri possono avere diversi tipi di dentatura. La maggior parte delle specie possiede denti pleurodonti, che sono cioè fissati con la base e con un lato ad una sporgenza della superficie interna dell’osso che li sostiene. Questi denti periodicamente vengono persi e sostituiti da nuovi denti. In altre specie (camaleonti e agamidi) sono acrodonti, cioè fissati al margine delle ossa mascellari e mandibolari, ma non inseriti in alveoli. Non vengono sostituiti se vengono perduti. I sauri acrodonti hanno i denti anteriori di tipo pleurodonte, con l’eccezione dei camaleonti.
OKO CIEMIENIOWE
U niektórych jaszczurek, a zwłaszcza u legwana zielonego (Iguana iguana), na górze czaszki można zauważyć narząd zwany okiem ciemieniowym, wyglądający jak mała, przeźroczysta płytka leżąca na środku. Poniżej widać oko prymitywne, połączone z mózgiem. Jest to receptor światła i prawdopodobnie bierze udział w rozpoznawaniu fotoperiodu oraz w termoregulacji. U wielu gatunków funkcja oka ciemieniowego jest ponadto związana w sposób neuroendokrynny z tarczycą. Jest to wyjątkowo ważne, ponieważ oparzenia lub inne obrażenia oka ciemieniowego na etapie wzrostu mogą negatywnie wpłynąć na pracę tarczycy (powodując nieprawidłową wylinkę, zmiany w przyroście, niedoczynność tarczycy, problemy z rozmnażaniem itp.).
OCZY
Oczodoły są duże. Oko jest otoczone pierścieniem malutkich kosteczek, tzw. twardówkowych, na których rozciągają się mięśnie rzęskowe, odpowiadające za ostrość widzenia przedmiotów. Gatunki aktywne w ciągu dnia mają okrągłą źrenicę, natomiast u gatunków nocnych ma ona kształt szczeliny. Widoczny jest układ nosowo-łzowy. Jaszczurkowate mają również trzecią powiekę. Większość jaszczurek ma dobrze rozwinięte powieki, przy czym powieka dolna jest bardziej rozwinięta i bardziej ruchoma od górnej. Kameleony mają powieki mocno zmodyfikowane, w kształcie stożka, z wąską, kolistą szczeliną wokół rogówki.
U niektórych jaszczurek powieki rozciągają się nad rogówką tworząc przeźroczysty okular. W przeciwieństwie do rogówki, okular jest ukrwiony przez liczne, malutkie naczynia.
Okular wielu gatunków gekonów jest pochodną zrośnięcia powiek (jak u węży), które stały się przeźroczyste.
Gady widzą w spektrum promieniowania UVA (320-400 nm). W przypadku hodowania gadów aktywnych w ciągu dnia ważne jest, aby oprócz światła UVB zapewnić im również UVA, które jest ważne dla ich dobrostanu i przede wszystkim stymuluje odżywianie i rozmnażanie.
JAMA USTNA
Zaraz za językiem znajduje się głośnia (wejście dróg oddechowych), umieszczona w stosunkowo wysuniętym do przodu miejscu. Zazwyczaj głośnia pozostaje zamknięta i otwiera się podczas ruchów oddechowych, aby umożliwić przepływ powietrza.
Jaszczurkowate mogą mieć uzębienie różnego typu. Większość gatunków ma zęby pleurodontyczne, czyli przytwierdzone podstawą i jedną stroną do wystającej części wewnętrznej powierzchni kości, na której są osadzone. Te zęby okresowo wypadają i są wymieniane na nowe. Inne gatunki (kameleony i agamowate) mają zęby akrodontyczne, czyli przytwierdzone do krawędzi kości szczękowych i żuchwy, ale nie osadzone w zębodołach. W przypadku ich wypadnięcia, nowe zęby nie wyrastają. Jaszczurki akrodontyczne (z wyjątkiem kameleonów) mają przednie zęby typu pleurodontycznego.
